Πειράματα Ελευθερίας στο Νηπιαγωγείο Πυθαγορείου

«Ελεύθερη δράση είναι μόνο η δράση που μ’ αυτήν ο άνθρωπος αλλάζει τον κόσμο και τον εαυτό του.» (Φρέιρε, 1977, σ.169). «Η παιδαγωγική επέμβαση ή λειτουργεί ως όργανο για να διευκολύνει την αφομοίωση της νέας γενιάς μέσα στη λογική του τρέχοντος συστήματος και στην προσαρμογή σ’ αυτό, ή γίνεται «άσκηση ελευθερίας»».(Γέρου, Φρέιρε, 1976, σ. 17).

Στόχος αυτής της παρουσίασης είναι να δείξουμε πως μπορεί να εφαρμοστεί η κατά Φρέιρε προβληματίζουσα εκπαίδευση στο Νηπιαγωγείο βασισμένη στα έργα και τις εκπαιδευτικές προτάσεις των Πάουλο Φρέιρε, Αουγκούστο Μποάλ και Λάκη Κουρετζή.

Η παρουσίαση αυτή απαρτίζεται από:

·         σύντομη παρουσίαση της πρακτικής του θεάτρου του καταπιεσμένου του Μποάλ όπως εφαρμόστηκε από την Ομάδα Αντικαταπιεστικών Θεατρικών Δρώμενων του Κέντρου Ψυχοκοινωνικών Προσεγγίσεων

·     παρουσίαση της εφαρμογής των στο Νηπιαγωγείο Πυθαγορείου τα σχολικά έτη 2002-2003 και 2005-2006  

Η θεωρία του Φρέιρε είναι πολύ ενδιαφέρουσα όμως πιο ενδιαφέρουσα είναι η εφαρμογή της στη σύγχρονη παιδαγωγική πραγματικότητα. Εδώ συνδράμουν ο Augusto Boal  με το «θέατρο του καταπιεσμένου», ο Λάκης Κουρετζής με το «θεατρικό παιχνίδι» και ο Moreno με το «ψυχόδραμα» και το “role-playing”.

 

Μία πρόταση λοιπόν, την οποία εφαρμόσαμε (από το 1996 έως το 1999) με την Ομάδα θεατρικών αντικαταπιεστικών δρώμενων  του Κέντρου Ψυχοκοινωνικών Προσεγγίσεων, υπό την εκπαίδευση και εμψύχωση της κυρίας Έρσης  Ζαράγκαλη,  είναι η εξής:

• Επιλέγαμε μία καταπίεση που μας ενδιέφερε όπως: Α.Μ.Ε.Α., HIV, μετανάστες, ουσιοεξάρτηση, Γ’ ηλικία κι άλλα.
• Μιλούσαμε για τα όποια βιώματά μας σε σχέση με το θέμα που επιλέξαμε.
• Καλούσαμε απλούς ανθρώπους, φορείς ή ειδικούς να μας επισκεφθούν και να μας μιλήσουν, να μας ενημερώσουν, να μας εκπαιδεύσουν. Έτσι είχαμε την τύχη να γνωριστούμε με πολλούς πολιτικούς και οικονομικούς μετανάστες (τούρκους, κούρδους, σύριους, αλβανούς κ.ά.) στη «Γέφυρα», πολιτιστικό στέκι των λαών της Ανατολής και στο βιβλιοπωλείο Adebaran. Βρεθήκαμε με τα παιδιά από τη «Στροφή», μας μίλησαν η κ. Μαλικιώση-Λοΐζου  (Γ’ ηλικία), η κ. Λία Καζαλόττι (ναρκωτικά), ο κ. Λύο Καλοβυρνάς (Κέντρο Ζωής και Έμπνευσης, HIV), η κ. Ειρήνη Ζαχαρά (Τηλεκέντρο, Α.Μ.Ε.Α) και πολλοί άλλοι. Το σημαντικό είναι ότι όλα αυτά τα δρώντα πρόσωπα μας μίλησαν και για προσωπικά τους βιώματα.
• Η θεατρική ομάδα αντικαταπιεστικών δρώμενων ξαναβρίσκονταν και καλούνταν να παίξει και να αυτοσχεδιάσει  πάνω σε οποιαδήποτε βιώματα καταπίεσης που άκουσε ή έζησε. Στις πρόβες όλοι πέρναγαν  από όλους τους ρόλους, και του καταπιεστή και του καταπιεζόμενου αλλά και του θεατή που καλείται να μπει μέσα στο δρώμενο (τη δεύτερη φορά που παίζεται) και να λύσει την καταπίεση ή να αλλάξει ό,τι δεν του άρεσε.
• Στη συνέχεια η ομάδα πήγαινε σε διάφορους χώρους, είτε αυτούς τα μέλη των οποίων είχαμε καλέσει (όπως: το Στέκι των μεταναστών, Στροφή, Κέντρο Ζωής και Έμπνευσης κ.ά.), στο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ του Δήμου Βύρωνα αλλά και στο δικό μας χώρο, και παίζαμε τα θεατρικά δρώμενα. Τα παρουσιάζαμε δύο φορές. Τη δεύτερη φορά οι θεατές έπαυαν να είναι θεατές και όποιος ήθελε, όποια στιγμή ήθελε σταματούσε τη δράση, έβγαζε έξω τον «ηθοποιό» και έπαιρνε το ρόλο του κι άλλαζε όλη την πλοκή.
• Στο τέλος υπήρχε συζήτηση με το τους θεατές για τα βιώματα, τους προβληματισμούς ή τις διαφωνίες τους.

 ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΥ

            Έχοντας στις προσωπικές μας αποσκευές τη θεωρία, την εμπειρία και τον πλούτο  του θεάτρου του καταπιεσμένου, την εμπειρία σεμιναρίων Θεατρικού Παιχνιδιού με τον Λάκη Κουρετζή, αλλά και τη λαχτάρα για προβληματίζουσα εκπαίδευση δοκιμάσαμε  να εφαρμόσουμε ψήγματα αυτών των βιωμάτων στα νήπια.

Α. ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004

            Με θέμα τη φωτιά και το δάσος προσκαλέσαμε στο Νηπιαγωγείο Πυθαγορείου το Σύλλογο Εθελοντών Πυροσβεστών Πυθαγορείου (Σ.Ε.Π.Π.) να μας μιλήσει και να μας ενημερώσει για τη δασοπυρόσβεση. Με νωπές ακόμα τις μνήμες των ενηλίκων από τις πυρκαγιές του 2000 (που έκαναν μεγάλες καταστροφές στο νησί) τα παιδιά είχαν και από το σπίτι τους ακούσματα βιωμάτων, συγγενείς ή γνωστούς που συμμετείχαν  στις κατασβέσεις και τα οποία είχαμε συζητήσει στην τάξη.

        
             Μετά την επίσκεψη του Σ.Ε.Π.Π., τα παιδιά ήταν ενθουσιασμένα. Σ’ ένα καταιγισμό ιδεών του πώς να ευχαριστήσουμε τους εθελοντές αρχίσαμε να συζητάμε για τα συναισθήματα των πυροσβεστών. Συνεχίσαμε για τα συναισθήματα των ζώων που έχαναν τη φωλιά τους, για τα λουλούδια και τα δέντρα που καίγονταν αλλά και τα συναισθήματα του εμπρηστή (με δική μας ερώτηση το τελευταίο). Εννοείται πως ήταν ο κακός της υπόθεσης στην αρχή. Δοκιμάσαμε λοιπόν, σε πρωτόγονη μορφή το «θέατρο των συναισθημάτων» (δική μας ορολογία), με στόχο να κατανοήσουμε κάποια συναισθήματα. Όλα τα παιδιά πέρασαν από όλους τους ρόλους. Ακόμα και του εμπρηστή. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η ενσυναίσθηση. Μπήκαν στη θέση του άλλου. Ειδικά ο εμπρηστής από κακός μετατράπηκε σε απρόσεκτος κι απερίσκεπτος. Και τα ζώα από «θύματα» μετατράπηκαν σε υπερασπιστές του χώρου τους.

            Τελικά όλη αυτή η προσπάθεια παρουσιάστηκε προς τιμήν  του Σ.Ε.Π.Π. αντί για χριστουγεννιάτικη γιορτή, με μία γκεστ εμφάνιση του Αϊ Βασίλη στο φλεγόμενο δάσος και με τον ποπό του να παίρνει φωτιά.

            Έκτοτε τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά, που σήμερα πηγαίνουν στην Α’ γυμνασίου, δείχνουν μία ιδιαίτερη ευαισθησία για το περιβάλλον κι αυτό  φαίνεται από τη συμμετοχή τους σε αναδασώσεις και καθαρισμούς παραλιών που οργανώνει ο Σ.Ε.Π.Π. αλλά και στο ίδιο το παιδικό πρόγραμμα εκπαίδευσης που διαθέτει ο Σύλλογος.

 

Β. ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2005-2006

            Ταυτότητα, αυτοεκτίμηση και συναισθήματα, τα δουλεύουμε κάθε χρόνο στο Νηπιαγωγείο Πυθαγορείου. Αυτή τη χρονιά επιπλέον συμμετείχαμε και σε μία σύμπραξη με άλλα εννέα νηπιαγωγεία του νομού Σάμου με θέμα τα συναισθήματα και τίτλο «Μοιράζομαι άρα υπάρχω», με την υποστήριξη του τμήματος Αγωγής Υγείας του Γραφείου Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Σάμου και του «Φάρου», κέντρου πρόληψης κατά των ναρκωτικών (υπό την αιγίδα του Ο.ΚΑ.ΝΑ.).

            Χρησιμοποιήσαμε το «θέατρο των συναισθημάτων» ως μία από τις μεθόδους προσέγγισης του θέματος. Απομονώνοντας ένα συναίσθημα τη φορά, μοιραζόμασταν βιώματα και εμπειρίες, σχολικές και εξωσχολικές. Τα παιδιά χωρίζονταν σε τριάδες, αργότερα σε τετράδες και στο τέλος σε πεντάδες (22 νήπια) και καλούνταν να παρουσιάσουν όποιο βίωμα ήθελαν κάνοντας μόνα τους αυτοσχεδιασμούς και πειραματιζόμενα όλα με την έκφραση του συγκεκριμένου συναισθήματος (εννοείται ότι προηγούνταν πολλές ασκήσεις έκφρασης και θεατρικού παιχνιδιού). Τα παιδιά ενθουσιάστηκαν κι άρχισαν να δίνουν ιδέες για θέματα, για συναισθήματα, για το στήσιμο μιας αυλαίας, για το πώς μπορούμε να μοιραστούμε όλο αυτό που ζούσαμε με άλλους, να τους μάθουμε πώς να μην καταπιέζουν συναισθήματα, πώς να εκτονώνονται και πώς να τα εκφράζουν. Και η πρόταση ήρθε! «Να το πούμε στους γονείς! Πώς να το πούμε στους γονείς; Να τους δείξουμε το θέατρο. Εντάξει αλλά τι θα μάθουν έτσι; Να τους μάθουμε για τα συναισθήματα. Να τους τα ζωγραφίσουμε… να τους βάλουμε να τα ζωγραφίσουν, … να τους κάνουμε μάθημα!» Κι έτσι γεννήθηκε  το «σχολείο γονέων», ένα μονοήμερο εργαστήρι όπου τα παιδιά έγιναν δάσκαλοι και οι γονείς μαθητές.

• Μετά από ψηφοφορία τα παιδιά αποφάσισαν πως και οι γονείς μπορούν να κάτσουν κάτω όπως αυτά.
• Αρνήθηκαν τις φωτογραφικές μηχανές που σιχαίνονται να τα τυφλώνουν την ώρα που παρουσιάζουν κάτι (τα παρακάλεσα για τη μία μηχανή μόνο ώστε να έχουμε ντοκουμέντα και μία μόνο κάμερα, και τα δύο πολύ διακριτικά).
• Τα παιδιά προετοίμαζαν το εργαστήρι τους περίπου ένα μήνα. Έφτιαξαν και τετράδια για τους γονείς τους και αστέρια επιβράβευσης. Βρήκαν λιτά σκηνικά και αξεσουάρ για τα δρώμενα και τους ρόλους τους. Η δική μας η θέση και στάση ήταν κυρίως υποστηρικτική, διευκολυντική  και εμψυχωτική.

• Τα παιδιά μετά από δική τους διαλογή παρουσίασαν, η κάθε ομάδα, από ένα δρώμενο με συγκεκριμένο συναίσθημα στους μαθητές τους, που κλήθηκαν να κάτσουν φρόνιμοι.
• Όταν ολοκληρωνόταν το δρώμενο, η κάθε ομάδα ήταν υπεύθυνη να μιλήσει με τους γονείς και να τους απευθύνει ερωτήσεις του τύπου: «Πες μου μια φορά που ένιωσες αυτό το συναίσθημα», «Πώς το έδειξες;» κι άλλα. Σημείωση: Καθαρά για τη συναισθηματική προστασία όλων των συμμετεχόντων  και κυρίως των παιδιών, η μόνη παρέμβαση που κάναμε εξαρχής ήταν ότι απαγορευόταν οι γονείς να αναφερθούν σε βιώματα ή περιστατικά σε σχέση με το οποιοδήποτε παιδί. Μπορούσαν να αναφερθούν σε οποιαδήποτε άλλα βιώματα ακόμα και της παιδικής τους ηλικίας.

• Τους ζητούσαν να ζωγραφίσουν στο τετράδιό τους ένα τέτοιο βίωμα ή ένα ανθρωπάκι που να δείχνει αυτό το συναίσθημα.
• Τελειώνοντας ο κύκλος του θυμού, του φόβου, της λύπης, της ζήλειας και της χαράς, οι γονείς έκλεισαν τα μάτια τους και κάθισαν να τους κολλήσουν στο μέτωπο χρωματιστές βούλες, μία στον καθένα (εδώ παρενέβημεν και ο φροντίσαμε ώστε όλοι οι μπαμπάδες να μπουν στην ίδια ομάδα για να νιώσουν λιγότερο αμήχανα) και κλήθηκαν να βρουν τα ομόχρωμα μέλη της ομάδας τους.

• Η κάθε ομάδα γονέων με κλήρο τράβηξε και από ένα συναίσθημα. Κλήθηκε να οργανώσει και να παρουσιάσει στα παιδιά ένα μικρό δρώμενο με βάση αυτό το συναίσθημα. (Είχε προηγηθεί συγκέντρωση γονέων όπου οι γονείς ήξεραν πως δουλεύουν τα παιδιά στο σχολείο, γνώριζαν ότι θα κληθούν να συμμετάσχουν και να κάτσουν κάτω κι όλες τις άλλες προϋποθέσεις, όμως δεν γνώριζαν τον τρόπο συμμετοχής τους.
• Όσο οι γονείς προετοιμάζονταν εμείς με τα παιδιά κάναμε μια συζήτηση ανατροφοδότησης για την εξέλιξη του εργαστηρίου μέχρι εκείνη τη στιγμή.

• Η συμμετοχή των γονέων ήταν συγκινητική και τα αποτελέσματα πέραν των προσδοκιών μας, με τους μπαμπάδες να διακρίνονται για την ευαισθησία, το κέφι και τη ζωντάνια τους.

• Τα παιδιά το απόλαυσαν. Ως καλοί παιδαγωγοί παρακολούθησαν τους μαθητές – γονείς, τους χειροκρότησαν και τους επιβράβευσαν με αυτοκόλλητα αστέρια.
• Ολοκληρώσαμε με το κάθε παιδί καθισμένο στην αγκαλιά του γονέα να τραγουδάμε όλοι μαζί.

Αυτοί οι γονείς μια ευκαιρία αναζητούσαν για να έρθουν σε περισσότερο διαλογική σχέση με το παιδί τους και ανατρέποντας τα δεδομένα τους το κατάφεραν. Ήρθαν πιο κοντά ο ένας με τον άλλο. Τα παιδιά έκαναν υγιέστερη τη  σχέση με τον εαυτό τους, τους γονείς τους, τους συμμαθητές και τον περίγυρό τους. Στο σπίτι εκπαίδευαν τους γονείς όταν βρίσκονταν σε διένεξη με κάποιο από τα αδέρφια τους. Τους πρότειναν ό,τι κάνανε και στο νηπιαγωγείο με τους συμμαθητές τους, να ηρεμούν και να μιλούν και οι δύο πλευρές ακούγοντας η μία την άλλη πρόσωπο με πρόσωπο. Και στο τέλος τους ενίσχυαν κιόλας! (Τα παιδιά όλη τη χρονιά εκπαιδεύονταν στην ακρόαση).

            Πρόκειται για μία πολύ υγιή συναισθηματικά ομάδα, όπου το ένα παιδί έχει μάθει να στηρίζει το άλλο, όπου έχουν εκπαιδευτεί σε δημιουργικούς τρόπους έκφρασης και εκτόνωσης των συναισθημάτων τους και είναι μία ομάδα η οποία έχει μια σταθερή εξελικτική πορεία στο Δημοτικό, όντας πλέον στην Τετάρτη. 

 

Πιστεύεται πως όταν οι μαθητές συναποφασίζουν για τις δραστηριότητες της τάξης τότε ενδιαφέρονται περισσότερο για τη μάθηση και την επίτευξη των στόχων που έχουν θέσει. Όταν οι δραστηριότητες αντανακλούν τα ενδιαφέροντα των μαθητών τότε υπάρχει και μεγαλύτερο πνεύμα συνεργασίας μεταξύ τους και αναπτύσσονται κοινωνικές σχέσεις. Εξ’ άλλου το να μάθουν να παίρνουν αποφάσεις για την ομάδα και να σχεδιάζουν τις δραστηριότητές τους είναι ικανότητες εξίσου σημαντικές όσο και το να μάθουν ένα συγκεκριμένο μάθημα.

      «Δεν είναι, όμως, δυνατό να είσαι εκπαιδευτικός, αν δεν αγαπάς τους μαθητές σου, ακόμα κι αν καταλαβαίνεις πως η αγάπη μόνο δεν αρκεί. Δεν είναι δυνατό να είσαι εκπαιδευτικός αν δεν αγαπάς τη διδασκαλία.» (Φρέιρε, 2006: 94).