Οι 5 αισθήσεις

ΟΡΑΣΗ

          Με τη βοήθεια του βιβλίου «Πειράματα με τις αισθήσεις», εκδόσεις ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ, θυμηθήκαμε τις πέντε αισθήσεις και μιλήσαμε για τον εγκέφαλο και τα μηνύματα που του στέλνουν τα διάφορα όργανα. Παρατηρήσαμε τα διάφορα μέρη του ματιού μας και βρήκαμε τι μας χρειάζεται το κάθε ένα από αυτά. Μιλήσαμε για τους τυφλούς (μας είχε επισκεφθεί νωρίτερα ένα τυφλό ξωτικό από τον Πλούτωνα, το οποίο χρησιμοποιούσε πολύ τα χέρια του και τα αυτιά του) και κάναμε πειράματα. 

α) Στο πρώτο πείραμα πήραμε ένα παλιό ζευγάρι γυαλιά και κολλήσαμε μαύρο γλασέ στους φακούς ώστε να μην μπορεί να δει αυτός που τα φορά. Έπειτα ζητήθηκε από το «τυφλό» παιδί να χρησιμοποιήσει την αφή και να βρει ποιος είναι μπροστά του. Έπειτα το ίδιο παιδί χρησιμοποιούσε την ακοή για να βρει ποιος του μιλούσε.

 

β) Στο δεύτερο πείραμα δέσαμε τα μάτια ενός παιδιού κι έπρεπε να προσφέρει ένα λουλούδι στο παιδί που το κατηύθυνε με προφορικές οδηγίες.

γ) Δείξαμε πέντε συγκεκριμένα αντικείμενα στα παιδιά, τα σκεπάσαμε κι έπρεπε το κάθε παιδί να βρει ποιο αντικείμενο έλειπε κάθε φορά.

δ) Τα ίδια αντικείμενα σε σταθερή θέση. Έπειτα τα μπερδεύαμε. Καλούνταν το κάθε παιδί που έκλεινε τα μάτια του να βρει και να τα ανατοποθετήσει στη σωστή τους θέση.

ΟΣΦΡΗΣΗ

          α) Συζητήσαμε με τα παιδιά για τη μύτη μας, πως είναι μέσα, τι έχει, τι μηνύματα στέλνει στον εγκέφαλο. Πειραματιστήκαμε με τον αέρα και είδαμε ότι μυρίζουμε μόνο από τη μύτη αν και εισπνέουμε και από το στόμα. Θυμηθήκαμε το ταξίδι του αέρα στην εισπνοή και στην εκπνοή. Βρήκαμε ότι ο σκύλος μυρίζει πάρα πολύ καλά. Μιλήσαμε για τις ευχάριστες και τις δυσάρεστες μυρωδιές, λέγοντας ο καθένας τη γνώμη του. Είπαμε πόσο χρήσιμη μας είναι η μύτη μας και για να ανακαλύπτουμε αν κάποιο φαγητό είναι χαλασμένο κι έτσι να προφυλαχτούμε και να μην το φάμε. Επίσης πως μπορούμε να μυρίσουμε τη φωτιά και άλλα.

          β) Κάναμε πείραμα. Μυρίσαμε όλοι μας διάφορα μπαχαρικά και μυρωδικά. Έπειτα το κάθε παιδί με κλειστά τα μάτια προσπαθούσε να βρει από τη μυρωδιά τι ήταν αυτό που μύρισε.

γ) Ψηφίσαμε το αγαπημένο μας μυρωδικό σ’ ένα πίνακα διπλής εισόδου. Τα αληθινά μπαχαρικά με τις ετικέτες τους ήταν στην ίδια σειρά με τον πίνακα. Το κάθε παιδί έπρεπε να βρει το μυρωδικό που ήθελε και να συγκρίνει την ετικέτα και τη λέξη στον πίνακα, πριν ψηφίσει. Με μεγάλη διαφορά νικήτρια ήταν η βανίλια κι ακολούθησε το γαρύφαλλο.

 

   ΑΦΗ

          α) Σήμερα μιλήσαμε για την αφή, την οποία είχαμε ήδη χρησιμοποιήσει όταν παίζαμε τους τυφλούς. Είχαμε ήδη ανακαλύψει τους φίλους μας πιάνοντάς τους οπότε σήμερα παίξαμε με το «τρομακτικό» κουτί της αφής, όπου το κάθε παιδί έβαζε το χέρι του μέσα στο «στόμα» και προσπαθούσε να ανακαλύψει τι είναι αυτό που πιάνει.

 

β)Έπειτα βάλαμε το δακτυλικό μας αποτύπωμα σε χαρτόνι, γράψαμε το όνομά μας και ζωγραφίσαμε τον εαυτό μας.

 

ΑΚΟΗ

 α) Μιλήσαμε για το αυτί μας, το παρατηρήσαμε, είδαμε από ένα βιβλίο πως είναι μέσα, τι πρέπει να προσέχουμε και τι μας χρειάζεται. 

  β) Νιώσαμε τη μετάδοση των ηχητικών κυμάτων μέσω των δονήσεων.

γ) Πειραματιστήκαμε με τη μετάδοση του ήχου μέσα από τα στερεά αντικείμενα.

 

δ) Μιλήσαμε για τους κωφούς και τους άλαλους και πως επικοινωνούν μεταξύ τους. Φτιάξαμε τη δική μας νοηματική γλώσσα και ο καθένας βρήκε την κίνηση για το δικό του όνομα!

 

ε) Παίξαμε με τα μουσικά όργανα, χτυπήσαμε τις συλλαβές των ονομάτων αλλά και των επιθέτων μας.

 

στ) Κάθε παιδί με κλειστά μάτια προσπάθησε να εντοπίσει την πηγή του ήχου και να ονοματίσει το μουσικό όργανο που άκουγε.

 

ζ) Τα παιδιά χωρισμένα σε δύο ομάδες κρατώντας τα ίδια όργανα με την πλάτη γυρισμένη. Όταν έπαιζε ένα όργανο από τη μία ομάδα έπρεπε να απαντήσει το ίδιο όργανο από την άλλη κι αργότερα να κάνει τόσα χτυπήματα όσα και ο πρώτος.

 

η) Παίξαμε με το κουτί των ήχων με κύριο στόχο να χτυπάμε τα περίεργα μουσικά όργανα σιγανά και δυνατά.

 

θ) Κατασκευάσαμε τα δικά μας μουσικά όργανα: μαράκες με ρεβίθια ή με φασόλια, πολλά ή λίγα, και προσέξαμε τις ακουστικές διαφορές.

 

ι) Χρησιμοποιώντας τα «Μουσικά παιχνίδια» του Γιώργου Σακελλαρίδη μιλήσαμε για τα πνευστά, έγχορδα, κρουστά και με πλήκτρα όργανα. Με την ανάλογη μουσική τα ταξινομήσαμε και τα παρουσιάσαμε.

 κ) Μας επισκέφθηκε το κωφό ξωτικό το οποίο μπέρδευε τα ονόματα των παιδιών κι έδινε ομοιοκατάληκτες λέξεις για ονόματα, π. χ. Πηνελόπη - αντιλόπη, και με τη βοήθεια της νοηματικής που είχαμε εφεύρει την προηγούμενη ημέρα μπορέσαμε να συνεννοηθούμε.

 

ΓΕΥΣΗ

          α) Μιλήσαμε για τη γλώσσα μας και την αίσθηση της γεύσης χρησιμοποιώντας το βιβλίο «Γεύση» των εκδόσεων Σαββάλας.

          β) Μιλήσαμε για το γλυκό, το ξινό, το πικρό και το αλμυρό και δοκιμάσαμε διάφορες γεύσεις προσπαθώντας να τις ανακαλύψουμε με κλειστά τα μάτια.

γ) Μιλήσαμε για γεύσεις και φαγητά που μας αρέσουν. Καταλήξαμε στις φακές, στα μακαρόνια, στο ρύζι και στο κοτόπουλο. Φτιάξαμε ένα πίνακα διπλής εισόδου, ψηφίσαμε για όλα αν μας αρέσουν ή όχι και κάναμε στατιστική ανάλυση των δεδομένων μας.

 

δ) Ψάξαμε σε περιοδικά εικόνες και φωτογραφίες τροφών και τις ταξινομήσαμε ανάλογα με τη γεύση τους: γλυκό, πικρό, ξινό και αλμυρό.

Πρόγραμμα υγιεινής διατροφής - Βασικοί άξονες

1/Θ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2006 – 2007

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ:

«ΤΡΩΩ ΥΓΙΕΙΝΟ ΦΑΓΑΚΙ ΕΧΩ ΚΑΙ ΓΕΡΟ ΚΟΡΜΑΚΙ»

ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΝΗΠΙΑΓΩΓΟΙ:

ΤΣΙΤΣΙΛΑ ΑΝΤΙΓΟΝΗ

ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΜΑΡΙΑ

ΓΙΑΤΙ ΥΓΙΕΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ;

          Επιλέξαμε το πρόγραμμα για την υγιεινή διατροφή γιατί είναι ένα θέμα πολύ ανοιχτό που δεν αφορά αποκλειστικά τα τρόφιμα ή τον τρόπο διατροφής του παιδιού. Με το πρόγραμμα για τη σωστή διατροφή μας δόθηκε η δυνατότητα να δούμε τον εαυτό  μας, τη θέση μας μέσα στη μικροκοινωνία της τάξης, το χωριό μας, ποιοι είμαστε και πως φερόμαστε με αφορμή κάτι που διέπει σε καθημερινή βάση τη ζωή και την προσωπικότητά μας, το φαγητό. Έτσι με αφορμή την υγιεινή διατροφή ήρθαμε σ’ επαφή με τα συναισθήματά μας, κάναμε εκλογές και μιλήσαμε για την Καρέττα – Καρέττα, θέματα που ίσως να μη μας έρχονται αμέσως στο μυαλό όταν σκεφτόμαστε τη λέξη διατροφή. Και ας μην ξεχνάμε πως οι περισσότερες σημαντικές στιγμές στη ζωή του ανθρώπου είναι συνδεδεμένες με κάποιο φαγητό ή γλυκό!

 

 ΒΑΣΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ

1. Ο ΕΑΥΤΟΣ ΜΟΥ – ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΜΟΥ

Α) Πώς μπορεί ένα παιδί να μάθει να επιλέγει την υγιεινή τροφή όταν δεν έχει προσδιορίσει το ποιος είναι, τι θέλει, τι του αρέσει, τι δεν του αρέσει; Έτσι πρώτο μας μέλημα ήταν να φωτίσει το παιδί τα στοιχεία του εαυτού του που επιλέγει να αποκαλύπτει μέσα στη σχολική τάξη.

Β) Ποια είναι τα συναισθήματα που μπορεί να νιώσει ένα παιδί, να αναγνωρίσει στον εαυτό του και στους γύρω του, ποια μπορεί να ονοματίσει, ποια βιώματα του τα αφυπνούν, πώς μπορεί να μάθει να τα μοιράζεται και να τα εκτονώνει δημιουργικά; Πιστεύοντας πολύ στην ανάγκη έκφρασης των συναισθημάτων μέσα στην τάξη αφιερώσαμε ένα μεγάλο κομμάτι της σχολικής ζωής σε κάθε βασικό συναίσθημα ξεχωριστά. Ασχοληθήκαμε με την αγάπη, τη λύπη, το θυμό, το φόβο και την πολύ κοινωνικά ενοχοποιημένη ζήλια. Το σύνθημά μας είναι ένα: ΕΙΝΑΙ ΕΝΤΑΞΕΙ! Νιώθω ζήλια, είναι εντάξει! Δεν είμαι κάποιο φοβερό τέρας! Όλοι ζηλεύουν ή νιώθουν κάποιο από τα συναισθήματα κάποιες φορές. Το θέμα είναι, αφού αποδεχτώ τον εαυτό μου με την ανθρωπότητά του, πως μπορώ να χειριστώ όποιο συναίσθημα και να νιώθω. Μάθαμε λοιπόν διάφορους τρόπους έκφρασης, εκτόνωσης και ανακούφισης των συναισθημάτων μας. Ένα συναίσθημα μπορούμε:

- να το πούμε σ’ ένα φίλο, στη δασκάλα, σε κάποιο μεγάλο που μας     αγαπά

- να το ζωγραφίσουμε

- να το παίξουμε στο θέατρο

- να το γράψουμε σ’ ένα μήνυμα ή σε γράμμα

- να ασχοληθούμε με κάτι άλλο αν θέλουμε να το ξεχάσουμε.

2. ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΟΥ – Ο ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΜΟΥ

          Πρέπει να γνωρίζει το παιδί το σώμα του και τον οργανισμό του, πως είναι, πως λειτουργεί, από τι απαρτίζεται, τι χρειάζεται ώστε να μπορεί να κάνει τις υγιεινότερες επιλογές γι’ αυτό.

3. ΕΓΩ ΚΑΙ Ο ΑΛΛΟΣ – ΕΓΩ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ

          Η ανάπτυξη ενός νηπίου επηρεάζεται και από τις γύρω σχέσεις του. Αν ο φίλος του νηπίου ή η ομάδα του επιλέγει να ζει και να διατρέφεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο είναι βέβαιο πως θα επηρεαστεί κι αυτό το ίδιο. Συνεπώς ασχοληθήκαμε με τον / τη φίλη μας αλλά και τη θέση και στάση αλλά και την υπεύθυνη συμπεριφορά και φροντίδα  μας μέσα στην τάξη ψηφίζοντας το δήμαρχο της τάξης. Ένα μικρό κοινωνιόγραμμα  αλλά και υψηλό αίσθημα ευθύνης για το σύνολο, συγκρότηση ισχυρής ομάδας αλλά και υποομάδων.

4. ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ

          Η διατροφή αφορά όχι μόνο τη γεύση και την όσφρηση αλλά και όλες τις υπόλοιπες αισθήσεις μας. Ένα παιδί προτιμά να φάει μια πολύχρωμη σαλάτα, να πιει το χυμό που με τα ίδια του τα χέρια έστυψε και να ακούσει τον ήχο των ενζύμων στο στομάχι του. Μεγάλη έμφαση δώσαμε σε κάθε αίσθηση ξεχωριστά με πολλών ειδών πειράματα και αισθητικές ανακαλύψεις.

5. ΤΟ ΣΤΟΜΑΧΙ ΜΟΥ – ΤΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟ ΜΟΥ ΦΑΓΗΤΟ

          Τι γίνεται στο στομάχι του παιδιού όταν τρώει; Όταν τρώει βιαστικά και πολύ; Η μάχη των ενζύμων μας ενθουσίασε. Παρολαυτά ξέρουμε πως όλοι έχουμε κάποιες προτιμήσεις. Ποιο είναι το αγαπημένο του φαγητό; Ποιο είναι το φαγητό που δε μπορεί με τίποτα να φάει;

6. Η ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

          Για να μάθουμε τις ομάδες τροφών που μας κάνουν καλό μιλήσαμε για τη μεσογειακή διατροφή, φτιάξαμε την πυραμίδα της, την κάναμε ραπ τραγούδι, το εικονοποιήσαμε και το φτιάξαμε σου-πλα για να τρώμε. Μας επισκέφθηκε ένας διαιτολόγος – διατροφολόγος και μας μίλησε για τη μεσογειακή διατροφή και μας παρουσίασε σε παιχνίδι την πυραμίδα της μεσογειακής διατροφής.

7. ΤΟ ΨΩΜΙ

Εφορμώμενοι από την πυραμίδα ασχοληθήκαμε με το στάρι, τον κύκλο του ψωμιού, το ψωμί στη ζωγραφική και ζυμώσαμε το δικό μας ψωμί στο φούρνο της γειτονιάς.

8. ΤΑ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ

          Μάθαμε για το γάλα και τα προϊόντα του, επισκεφθήκαμε το κοντινότερο σούπερ μάρκετ, ψωνίσαμε και φτιάξαμε το δικό μας υγιεινό πρωινό μέσα στην τάξη.

9. ΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑ

          Είχε έρθει η ώρα να κάνουμε μια ανασκόπηση του τι έχουμε ανακαλύψει μέχρι εκείνη τη στιγμή και του τι θέλουμε ακόμα να μάθουμε και πως. Έτσι φτιάξαμε το ιστόγραμμά μας όπου τα παιδιά έθεσαν τις απορίες και τις γνωστικές επιθυμίες του, μοιράστηκαν σε ομάδες ανέλαβαν να ερευνήσουν και να προσκομίσουν τα αποτελέσματα των ερευνών τους στην τάξη. Είχαμε πολύ ενδιαφέρουσες παρουσιάσεις με αποκορύφωμα το ντοκιμαντέρ που έφτιαξαν δυο παιδιά για τα ψάρια.

10. ΦΡΟΥΤΑ ΚΑΙ ΛΑΧΑΝΙΚΑ

          Μιλήσαμε και παίξαμε με τα φρούτα και τα λαχανικά. Μας άρεσε πολύ η επίσκεψη στο μανάβικο. Ψωνίσαμε φρούτα και λαχανικά, φτιάξαμε και φάγαμε στο σχολείο τη δική μας σαλάτα αλλά και φρουτοσαλάτα.

11. ΤΡΩΩ ΣΩΣΤΑ;

          Πια μπορούσαμε να θέσουμε αυτό το ερώτημα στους εαυτούς μας μια που είχαμε τον αντίποδα από τις διάφορες εμπειρίες μας. Κάναμε την αυτοκριτική μας. Μιλήσαμε και ταξινομήσαμε υγιεινές και ανθυγιεινές τροφές, παίξαμε με  σχετικά με τα τρόφιμα αινίγματα, μάθαμε παροιμίες, φτιάξαμε ντόμινο και σταυρόλεξο. Φτιάξαμε με τις φωτογραφίες μας τις δικές μας συμβουλές υγιεινής. Ασχοληθήκαμε με τα μικρόβια και με τους λόγους που πρέπει να πλενόμαστε.

12. ΨΑΡΙΑ

          Παρακολουθήσαμε το καταπληκτικό βίντεο δύο νηπίων που έκαναν έρευνα για τα ψάρια και μας την παρουσίασαν με εκπαιδευτικό τρόπο καθώς και τις συνεντεύξεις και παρουσιάσεις στο ιχθυοπωλείο του χωριού.

13. ΜΑΓΑΖΙΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

          Έρευνα μίας ομάδας νηπίων για το ποια μαγαζιά στο χωριό πουλάνε υγιεινά τρόφιμα (παράδειγμα μόνα τους σκέφτηκαν να μην παρουσιάσουν το σουβλατζίδικο και την πιτσαρία) και παρουσίαση των αποτελεσμάτων με αφίσα και φωτογραφίες.

14. ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΙΕΙΝΗ

          Συζήτηση για τη ζάχαρη, τη συγκέντρωση και την κατεργασία της, πόσο επηρεάζει την υγιεινή των δοντιών μας. Τα παιδιά έφεραν οδοντόβουρτσες και οδοντόκρεμες κι άρχισαν, όποιο ήθελε, να πλένουν τα δόντια τους στο σχολείο μετά το δεκατιανό. Οκτώ στα δώδεκα παιδιά είναι σημαντική αναλογία. Παρακολουθήσαμε βίντεο για το σωστό βούρτσισμα και το εφαρμόσαμε επί τόπου. Διάφορα παραμύθια μας βοήθησαν να συζητήσουμε και να προβληματιστούμε πολλές φορές για τα δόντια μας.

15. ΤΟ ΝΕΡΟ

          Το νερό αποτελεί σημαντικό στοιχείο της υγιεινής διατροφής. Ασχοληθήκαμε με το νερό σε όλες του τις διαστάσεις: στον οργανισμό μας, στη φύση στις τέχνες. Κάναμε πειράματα και μάθαμε για την άνωση. Μιλήσαμε για τη λειψυδρία και την ανάγκη να φροντίζουμε σα θησαυρό το νερό που διαθέτει ο πλανήτης μας. Μάθαμε και για την καταστροφική δύναμη του νερού αλλά και για τη σωτήρια. Σ’ αυτό μας βοήθησε και η επίσκεψη των Εθελοντών Πυροσβεστών Πυθαγορείου στην τάξη μας.

Πειράματα Ελευθερίας στο Νηπιαγωγείο Πυθαγορείου

«Ελεύθερη δράση είναι μόνο η δράση που μ’ αυτήν ο άνθρωπος αλλάζει τον κόσμο και τον εαυτό του.» (Φρέιρε, 1977, σ.169). «Η παιδαγωγική επέμβαση ή λειτουργεί ως όργανο για να διευκολύνει την αφομοίωση της νέας γενιάς μέσα στη λογική του τρέχοντος συστήματος και στην προσαρμογή σ’ αυτό, ή γίνεται «άσκηση ελευθερίας»».(Γέρου, Φρέιρε, 1976, σ. 17).

Στόχος αυτής της παρουσίασης είναι να δείξουμε πως μπορεί να εφαρμοστεί η κατά Φρέιρε προβληματίζουσα εκπαίδευση στο Νηπιαγωγείο βασισμένη στα έργα και τις εκπαιδευτικές προτάσεις των Πάουλο Φρέιρε, Αουγκούστο Μποάλ και Λάκη Κουρετζή.

Η παρουσίαση αυτή απαρτίζεται από:

·         σύντομη παρουσίαση της πρακτικής του θεάτρου του καταπιεσμένου του Μποάλ όπως εφαρμόστηκε από την Ομάδα Αντικαταπιεστικών Θεατρικών Δρώμενων του Κέντρου Ψυχοκοινωνικών Προσεγγίσεων

·     παρουσίαση της εφαρμογής των στο Νηπιαγωγείο Πυθαγορείου τα σχολικά έτη 2002-2003 και 2005-2006  

Η θεωρία του Φρέιρε είναι πολύ ενδιαφέρουσα όμως πιο ενδιαφέρουσα είναι η εφαρμογή της στη σύγχρονη παιδαγωγική πραγματικότητα. Εδώ συνδράμουν ο Augusto Boal  με το «θέατρο του καταπιεσμένου», ο Λάκης Κουρετζής με το «θεατρικό παιχνίδι» και ο Moreno με το «ψυχόδραμα» και το “role-playing”.

 

Μία πρόταση λοιπόν, την οποία εφαρμόσαμε (από το 1996 έως το 1999) με την Ομάδα θεατρικών αντικαταπιεστικών δρώμενων  του Κέντρου Ψυχοκοινωνικών Προσεγγίσεων, υπό την εκπαίδευση και εμψύχωση της κυρίας Έρσης  Ζαράγκαλη,  είναι η εξής:

• Επιλέγαμε μία καταπίεση που μας ενδιέφερε όπως: Α.Μ.Ε.Α., HIV, μετανάστες, ουσιοεξάρτηση, Γ’ ηλικία κι άλλα.
• Μιλούσαμε για τα όποια βιώματά μας σε σχέση με το θέμα που επιλέξαμε.
• Καλούσαμε απλούς ανθρώπους, φορείς ή ειδικούς να μας επισκεφθούν και να μας μιλήσουν, να μας ενημερώσουν, να μας εκπαιδεύσουν. Έτσι είχαμε την τύχη να γνωριστούμε με πολλούς πολιτικούς και οικονομικούς μετανάστες (τούρκους, κούρδους, σύριους, αλβανούς κ.ά.) στη «Γέφυρα», πολιτιστικό στέκι των λαών της Ανατολής και στο βιβλιοπωλείο Adebaran. Βρεθήκαμε με τα παιδιά από τη «Στροφή», μας μίλησαν η κ. Μαλικιώση-Λοΐζου  (Γ’ ηλικία), η κ. Λία Καζαλόττι (ναρκωτικά), ο κ. Λύο Καλοβυρνάς (Κέντρο Ζωής και Έμπνευσης, HIV), η κ. Ειρήνη Ζαχαρά (Τηλεκέντρο, Α.Μ.Ε.Α) και πολλοί άλλοι. Το σημαντικό είναι ότι όλα αυτά τα δρώντα πρόσωπα μας μίλησαν και για προσωπικά τους βιώματα.
• Η θεατρική ομάδα αντικαταπιεστικών δρώμενων ξαναβρίσκονταν και καλούνταν να παίξει και να αυτοσχεδιάσει  πάνω σε οποιαδήποτε βιώματα καταπίεσης που άκουσε ή έζησε. Στις πρόβες όλοι πέρναγαν  από όλους τους ρόλους, και του καταπιεστή και του καταπιεζόμενου αλλά και του θεατή που καλείται να μπει μέσα στο δρώμενο (τη δεύτερη φορά που παίζεται) και να λύσει την καταπίεση ή να αλλάξει ό,τι δεν του άρεσε.
• Στη συνέχεια η ομάδα πήγαινε σε διάφορους χώρους, είτε αυτούς τα μέλη των οποίων είχαμε καλέσει (όπως: το Στέκι των μεταναστών, Στροφή, Κέντρο Ζωής και Έμπνευσης κ.ά.), στο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ του Δήμου Βύρωνα αλλά και στο δικό μας χώρο, και παίζαμε τα θεατρικά δρώμενα. Τα παρουσιάζαμε δύο φορές. Τη δεύτερη φορά οι θεατές έπαυαν να είναι θεατές και όποιος ήθελε, όποια στιγμή ήθελε σταματούσε τη δράση, έβγαζε έξω τον «ηθοποιό» και έπαιρνε το ρόλο του κι άλλαζε όλη την πλοκή.
• Στο τέλος υπήρχε συζήτηση με το τους θεατές για τα βιώματα, τους προβληματισμούς ή τις διαφωνίες τους.

 ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΥ

            Έχοντας στις προσωπικές μας αποσκευές τη θεωρία, την εμπειρία και τον πλούτο  του θεάτρου του καταπιεσμένου, την εμπειρία σεμιναρίων Θεατρικού Παιχνιδιού με τον Λάκη Κουρετζή, αλλά και τη λαχτάρα για προβληματίζουσα εκπαίδευση δοκιμάσαμε  να εφαρμόσουμε ψήγματα αυτών των βιωμάτων στα νήπια.

Α. ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004

            Με θέμα τη φωτιά και το δάσος προσκαλέσαμε στο Νηπιαγωγείο Πυθαγορείου το Σύλλογο Εθελοντών Πυροσβεστών Πυθαγορείου (Σ.Ε.Π.Π.) να μας μιλήσει και να μας ενημερώσει για τη δασοπυρόσβεση. Με νωπές ακόμα τις μνήμες των ενηλίκων από τις πυρκαγιές του 2000 (που έκαναν μεγάλες καταστροφές στο νησί) τα παιδιά είχαν και από το σπίτι τους ακούσματα βιωμάτων, συγγενείς ή γνωστούς που συμμετείχαν  στις κατασβέσεις και τα οποία είχαμε συζητήσει στην τάξη.

        
             Μετά την επίσκεψη του Σ.Ε.Π.Π., τα παιδιά ήταν ενθουσιασμένα. Σ’ ένα καταιγισμό ιδεών του πώς να ευχαριστήσουμε τους εθελοντές αρχίσαμε να συζητάμε για τα συναισθήματα των πυροσβεστών. Συνεχίσαμε για τα συναισθήματα των ζώων που έχαναν τη φωλιά τους, για τα λουλούδια και τα δέντρα που καίγονταν αλλά και τα συναισθήματα του εμπρηστή (με δική μας ερώτηση το τελευταίο). Εννοείται πως ήταν ο κακός της υπόθεσης στην αρχή. Δοκιμάσαμε λοιπόν, σε πρωτόγονη μορφή το «θέατρο των συναισθημάτων» (δική μας ορολογία), με στόχο να κατανοήσουμε κάποια συναισθήματα. Όλα τα παιδιά πέρασαν από όλους τους ρόλους. Ακόμα και του εμπρηστή. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η ενσυναίσθηση. Μπήκαν στη θέση του άλλου. Ειδικά ο εμπρηστής από κακός μετατράπηκε σε απρόσεκτος κι απερίσκεπτος. Και τα ζώα από «θύματα» μετατράπηκαν σε υπερασπιστές του χώρου τους.

            Τελικά όλη αυτή η προσπάθεια παρουσιάστηκε προς τιμήν  του Σ.Ε.Π.Π. αντί για χριστουγεννιάτικη γιορτή, με μία γκεστ εμφάνιση του Αϊ Βασίλη στο φλεγόμενο δάσος και με τον ποπό του να παίρνει φωτιά.

            Έκτοτε τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά, που σήμερα πηγαίνουν στην Α’ γυμνασίου, δείχνουν μία ιδιαίτερη ευαισθησία για το περιβάλλον κι αυτό  φαίνεται από τη συμμετοχή τους σε αναδασώσεις και καθαρισμούς παραλιών που οργανώνει ο Σ.Ε.Π.Π. αλλά και στο ίδιο το παιδικό πρόγραμμα εκπαίδευσης που διαθέτει ο Σύλλογος.

 

Β. ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2005-2006

            Ταυτότητα, αυτοεκτίμηση και συναισθήματα, τα δουλεύουμε κάθε χρόνο στο Νηπιαγωγείο Πυθαγορείου. Αυτή τη χρονιά επιπλέον συμμετείχαμε και σε μία σύμπραξη με άλλα εννέα νηπιαγωγεία του νομού Σάμου με θέμα τα συναισθήματα και τίτλο «Μοιράζομαι άρα υπάρχω», με την υποστήριξη του τμήματος Αγωγής Υγείας του Γραφείου Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Σάμου και του «Φάρου», κέντρου πρόληψης κατά των ναρκωτικών (υπό την αιγίδα του Ο.ΚΑ.ΝΑ.).

            Χρησιμοποιήσαμε το «θέατρο των συναισθημάτων» ως μία από τις μεθόδους προσέγγισης του θέματος. Απομονώνοντας ένα συναίσθημα τη φορά, μοιραζόμασταν βιώματα και εμπειρίες, σχολικές και εξωσχολικές. Τα παιδιά χωρίζονταν σε τριάδες, αργότερα σε τετράδες και στο τέλος σε πεντάδες (22 νήπια) και καλούνταν να παρουσιάσουν όποιο βίωμα ήθελαν κάνοντας μόνα τους αυτοσχεδιασμούς και πειραματιζόμενα όλα με την έκφραση του συγκεκριμένου συναισθήματος (εννοείται ότι προηγούνταν πολλές ασκήσεις έκφρασης και θεατρικού παιχνιδιού). Τα παιδιά ενθουσιάστηκαν κι άρχισαν να δίνουν ιδέες για θέματα, για συναισθήματα, για το στήσιμο μιας αυλαίας, για το πώς μπορούμε να μοιραστούμε όλο αυτό που ζούσαμε με άλλους, να τους μάθουμε πώς να μην καταπιέζουν συναισθήματα, πώς να εκτονώνονται και πώς να τα εκφράζουν. Και η πρόταση ήρθε! «Να το πούμε στους γονείς! Πώς να το πούμε στους γονείς; Να τους δείξουμε το θέατρο. Εντάξει αλλά τι θα μάθουν έτσι; Να τους μάθουμε για τα συναισθήματα. Να τους τα ζωγραφίσουμε… να τους βάλουμε να τα ζωγραφίσουν, … να τους κάνουμε μάθημα!» Κι έτσι γεννήθηκε  το «σχολείο γονέων», ένα μονοήμερο εργαστήρι όπου τα παιδιά έγιναν δάσκαλοι και οι γονείς μαθητές.

• Μετά από ψηφοφορία τα παιδιά αποφάσισαν πως και οι γονείς μπορούν να κάτσουν κάτω όπως αυτά.
• Αρνήθηκαν τις φωτογραφικές μηχανές που σιχαίνονται να τα τυφλώνουν την ώρα που παρουσιάζουν κάτι (τα παρακάλεσα για τη μία μηχανή μόνο ώστε να έχουμε ντοκουμέντα και μία μόνο κάμερα, και τα δύο πολύ διακριτικά).
• Τα παιδιά προετοίμαζαν το εργαστήρι τους περίπου ένα μήνα. Έφτιαξαν και τετράδια για τους γονείς τους και αστέρια επιβράβευσης. Βρήκαν λιτά σκηνικά και αξεσουάρ για τα δρώμενα και τους ρόλους τους. Η δική μας η θέση και στάση ήταν κυρίως υποστηρικτική, διευκολυντική  και εμψυχωτική.

• Τα παιδιά μετά από δική τους διαλογή παρουσίασαν, η κάθε ομάδα, από ένα δρώμενο με συγκεκριμένο συναίσθημα στους μαθητές τους, που κλήθηκαν να κάτσουν φρόνιμοι.
• Όταν ολοκληρωνόταν το δρώμενο, η κάθε ομάδα ήταν υπεύθυνη να μιλήσει με τους γονείς και να τους απευθύνει ερωτήσεις του τύπου: «Πες μου μια φορά που ένιωσες αυτό το συναίσθημα», «Πώς το έδειξες;» κι άλλα. Σημείωση: Καθαρά για τη συναισθηματική προστασία όλων των συμμετεχόντων  και κυρίως των παιδιών, η μόνη παρέμβαση που κάναμε εξαρχής ήταν ότι απαγορευόταν οι γονείς να αναφερθούν σε βιώματα ή περιστατικά σε σχέση με το οποιοδήποτε παιδί. Μπορούσαν να αναφερθούν σε οποιαδήποτε άλλα βιώματα ακόμα και της παιδικής τους ηλικίας.

• Τους ζητούσαν να ζωγραφίσουν στο τετράδιό τους ένα τέτοιο βίωμα ή ένα ανθρωπάκι που να δείχνει αυτό το συναίσθημα.
• Τελειώνοντας ο κύκλος του θυμού, του φόβου, της λύπης, της ζήλειας και της χαράς, οι γονείς έκλεισαν τα μάτια τους και κάθισαν να τους κολλήσουν στο μέτωπο χρωματιστές βούλες, μία στον καθένα (εδώ παρενέβημεν και ο φροντίσαμε ώστε όλοι οι μπαμπάδες να μπουν στην ίδια ομάδα για να νιώσουν λιγότερο αμήχανα) και κλήθηκαν να βρουν τα ομόχρωμα μέλη της ομάδας τους.

• Η κάθε ομάδα γονέων με κλήρο τράβηξε και από ένα συναίσθημα. Κλήθηκε να οργανώσει και να παρουσιάσει στα παιδιά ένα μικρό δρώμενο με βάση αυτό το συναίσθημα. (Είχε προηγηθεί συγκέντρωση γονέων όπου οι γονείς ήξεραν πως δουλεύουν τα παιδιά στο σχολείο, γνώριζαν ότι θα κληθούν να συμμετάσχουν και να κάτσουν κάτω κι όλες τις άλλες προϋποθέσεις, όμως δεν γνώριζαν τον τρόπο συμμετοχής τους.
• Όσο οι γονείς προετοιμάζονταν εμείς με τα παιδιά κάναμε μια συζήτηση ανατροφοδότησης για την εξέλιξη του εργαστηρίου μέχρι εκείνη τη στιγμή.

• Η συμμετοχή των γονέων ήταν συγκινητική και τα αποτελέσματα πέραν των προσδοκιών μας, με τους μπαμπάδες να διακρίνονται για την ευαισθησία, το κέφι και τη ζωντάνια τους.

• Τα παιδιά το απόλαυσαν. Ως καλοί παιδαγωγοί παρακολούθησαν τους μαθητές – γονείς, τους χειροκρότησαν και τους επιβράβευσαν με αυτοκόλλητα αστέρια.
• Ολοκληρώσαμε με το κάθε παιδί καθισμένο στην αγκαλιά του γονέα να τραγουδάμε όλοι μαζί.

Αυτοί οι γονείς μια ευκαιρία αναζητούσαν για να έρθουν σε περισσότερο διαλογική σχέση με το παιδί τους και ανατρέποντας τα δεδομένα τους το κατάφεραν. Ήρθαν πιο κοντά ο ένας με τον άλλο. Τα παιδιά έκαναν υγιέστερη τη  σχέση με τον εαυτό τους, τους γονείς τους, τους συμμαθητές και τον περίγυρό τους. Στο σπίτι εκπαίδευαν τους γονείς όταν βρίσκονταν σε διένεξη με κάποιο από τα αδέρφια τους. Τους πρότειναν ό,τι κάνανε και στο νηπιαγωγείο με τους συμμαθητές τους, να ηρεμούν και να μιλούν και οι δύο πλευρές ακούγοντας η μία την άλλη πρόσωπο με πρόσωπο. Και στο τέλος τους ενίσχυαν κιόλας! (Τα παιδιά όλη τη χρονιά εκπαιδεύονταν στην ακρόαση).

            Πρόκειται για μία πολύ υγιή συναισθηματικά ομάδα, όπου το ένα παιδί έχει μάθει να στηρίζει το άλλο, όπου έχουν εκπαιδευτεί σε δημιουργικούς τρόπους έκφρασης και εκτόνωσης των συναισθημάτων τους και είναι μία ομάδα η οποία έχει μια σταθερή εξελικτική πορεία στο Δημοτικό, όντας πλέον στην Τετάρτη. 

 

Πιστεύεται πως όταν οι μαθητές συναποφασίζουν για τις δραστηριότητες της τάξης τότε ενδιαφέρονται περισσότερο για τη μάθηση και την επίτευξη των στόχων που έχουν θέσει. Όταν οι δραστηριότητες αντανακλούν τα ενδιαφέροντα των μαθητών τότε υπάρχει και μεγαλύτερο πνεύμα συνεργασίας μεταξύ τους και αναπτύσσονται κοινωνικές σχέσεις. Εξ’ άλλου το να μάθουν να παίρνουν αποφάσεις για την ομάδα και να σχεδιάζουν τις δραστηριότητές τους είναι ικανότητες εξίσου σημαντικές όσο και το να μάθουν ένα συγκεκριμένο μάθημα.

      «Δεν είναι, όμως, δυνατό να είσαι εκπαιδευτικός, αν δεν αγαπάς τους μαθητές σου, ακόμα κι αν καταλαβαίνεις πως η αγάπη μόνο δεν αρκεί. Δεν είναι δυνατό να είσαι εκπαιδευτικός αν δεν αγαπάς τη διδασκαλία.» (Φρέιρε, 2006: 94).

Πένθος και νήπιο

Γιαννούλης Χαλεπάς

            Το πιο σημαντικό και δυσκολότερο καθήκον στην ανατροφή ενός παιδιού είναι να το βοηθήσουμε να βρει νόημα στη ζωή. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, απαιτούνται πολλές εμπειρίες που συνοδεύουν την ανάπτυξη.  (Μπέτελχαϊμ, 1995: 11-14).

 

1. Το νήπιο 3-5 ετών. 

Η έννοια του θανάτου δεν έχει ακόμα αφομοιωθεί. Ωστόσο, έχουν ήδη σχηματισθεί, κάποιες αόριστες εικόνες. Τα παιδιά κάνουν ερωτήσεις και ενδιαφέρονται για τις αλλαγές που υφίσταται το σώμα. Στην ηλικία αυτή, ρωτούν αν ο νεκρός τρώει, κοιμάται ή πονάει. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορούν να εκφράσουν τη λύπη τους, αν οι μεγάλοι τους το επιτρέψουν. Κι αυτή η λύπη τους δεν καταργεί το γέλιο και το παιχνίδι τους. Καταλαμβάνει το παιδί σε ανύποπτο χρόνο, χωρίς καμιά προειδοποίηση. Είναι ως εκ τούτου, πιθανό να το δούμε να ξεσπάει, ξαφνικά, σε κλάματα, και, με την ίδια ευκολία, λίγο αργότερα, να ξεκαρδίζεται στα γέλια. (Bacque, 2007:124-125).

              «Το παιδί έχει ανάγκη να διατηρήσει το νεκρό του παρόντα στη φαντασία του, με τρόπο ενεργητικό και για μεγάλο χρονικό διάστημα, γεγονός που προκαλεί ένα διχασμό του Εγώ, στους κόλπους του οποίου συνυπάρχουν δύο ψυχικές στάσεις: η μία αναγνωρίζει την πραγματικότητα του θανάτου και υποτάσσεται σ’ αυτήν, ενώ η άλλη την αρνείται. (M. Hanus, 1994, σελ.17) ». (Bacque, 2007:125).

              Στην ηλικία των 4-5  χρόνων τα πάντα τα θεωρούν ζωντανά στον κόσμο. Στην εικόνα που έχουν για τον κόσμο όλα έχουν ζωή γι’ αυτό και μιλάνε μαζί τους. Τα παιδιά  υποφέρουν πολύ και λυπούνται αν μαραθούν τα λουλούδια ή αν κάποιος τα κόψει. Σ’ αυτή την ηλικία αρχίζουν να ενδιαφέρονται για το θάνατο. Εξετάζουν με περιέργεια τα νεκρά ζώα. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας  δυσκολεύονται να κατανοήσουν τη διαφορά του προσωρινού από το οριστικό. Δεν μπορούν να συλλάβουν την έννοια ότι κάτι που έχει ζωή σήμερα, κάποτε δεν ήταν εδώ, και μετά από καιρό πάλι δε θα είναι εδώ, ούτε μπορούν να αποδεχτούν συναισθηματικά έναν οριστικό χωρισμό από τα αγαπημένα τους πρόσωπα – ο φόβος τους για κάτι τέτοιο είναι πολύ μεγάλος. (Baum, 2007: 16).

 

Ο θάνατος προκαλεί σύγχυση. 

Σύμφωνα με τον Kroen, (2007:43-44) πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι σε αυτή την ηλικία λέξεις και τελετουργίες γύρω από το θάνατο μπορεί να προκαλέσουν μεγάλη σύγχυση στο παιδί.

• Η αγρυπνία μπορεί να φανεί σα μια διαδικασία όπου ο νεκρός αναμένεται να «ξυπνήσει», κι έτσι προσδίδουν στο θάνατο προσωρινό χαρακτήρα. Ή  μπορεί να ερμηνεύσουν τη λέξη «αγρυπνία» ως αναμονή, πιστεύοντας ότι οι άνθρωποι περιμένουν άγρυπνοι την επιστροφή του πεθαμένου.
• Οι όροι «έφυγε», «εξέπνευσε» και «έπαψε να ζει» είναι πολύ αόριστοι και παραπλανητικοί. Δεν είναι κατανοητοί στα μικρά παιδιά. Μπορεί να είναι ηπιότεροι από τη λέξη «πέθανε», ωστόσο ούτε βοηθούν, ούτε έχουν νόημα γι’ αυτά.
• Αν κάποιο αγαπημένο πρόσωπο πεθάνει σε νοσοκομείο ή σε οίκο ευγηρίας, τα παιδιά μπορεί να σκεφτούν ότι αυτά είναι μέρη όπου οι άνθρωποι πηγαίνουν για να πεθάνουν. Αυτό μπορεί να προκαλέσει φόβο στην περίπτωση που θα χρειαστεί να εισαχθούν σε νοσοκομείο.
• Μπορεί να συνδέσουν τις κηδείες και τις νεκρώσιμες ακολουθίες με την εξήγηση ότι «ο Θεός  τον ήθελε κοντά Του».
• Παιδιά που μπορεί να δουν τη σωρό  μέσα σε ανοιχτό φέρετρο μπορεί να νομίζουν ότι κοιμάται.
• Παιδιά που θα παρακολουθήσουν την ταφή ενός αγαπημένου (χωρίς καμία εξήγηση του τι θα συμβεί) μπορεί να αποκτήσουν φοβία μήπως θαφτούν ζωντανά, που είναι μία συνήθης φοβία ανάμεσα σε μικρά παιδιά.

 

Για να συλλάβουν τα  παιδιά το θάνατο ο Kroen (2007: 41-44) προτείνει:

- Να πει ο ενήλικας ότι οι άνθρωποι και τα ζώα πεθαίνουν συνήθως όταν  είναι «πολύ, πολύ, πολύ, πολύ γέροι». Η επανάληψη της λέξης «πολύ» υπονοεί ότι οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν πολλά χρόνια, μέχρι τα βαθιά τους γεράματα. Αν πει ο γονιός στο παιδί απλώς ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συνήθως πεθαίνουν «όταν γεράσουν» μπορεί να τα θορυβήσει.

- Όταν ένας θάνατος είναι επακόλουθο μιας ασθένειας, πάλι πρέπει να επαναλάβει τη λέξη «πολύ», δηλαδή, «Καμιά φορά οι άνθρωποι πεθαίνουν όταν είναι πολύ, πολύ, πολύ, πολύ άρρωστοι». Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό γιατί μπορεί το παιδί να μπερδέψει κι ένα απλό κρύωμα με μία θανατηφόρα αρρώστια.

- Να ρωτάει τα παιδιά ευθέως τι κατάλαβαν. Είναι ένας καλός τρόπος για να εκτιμήσει ο ενήλικας κατά πόσο το παιδί κατανόησε όσα είπε.

2. Πως θρηνούν τα παιδιά

 

Οι συναισθηματικές αντιδράσεις του παιδιού στο συμβάν ποικίλλουν:

1. κλονισμός και άρνηση (Δεν το πιστεύω)
2. θυμός (Γιατί να μας το κάνει εμάς αυτό ο Θεός;)
3. ενοχή (Τι έκανα; Αν είχα κάνει….; Αν δεν είχα κάνει…;)
4. ζήλια (Γιατί ζει η μητέρα αυτού του παιδιού;)
5. θλίψη και μοναξιά (Μου λείπει ο μπαμπάς πολύ! Δε γίνεται να γυρίσει πίσω;)
6. έντονο άγχος (Ποιος θα με φροντίσει;)
7. απόσυρση (ψυχρότητα, απάθεια, ανέκφραστη όψη)
8. υπερβολικές αντιδράσεις αποχωρισμού (π.χ. γάντζωμα)
9. υπερβολικό κλάμα
10. σαφής επιθετική συμπεριφορά
11. προβλήματα ύπνου
12. διαταραχές στην πρόσληψη τροφής
13. διαταραχές στον έλεγχο των σφιγκτήρων
14. άλλες διαταραχές των καθημερινών συνηθειών
15. άλλα σωματικά συμπτώματα

Πιθανά προβλήματα:

·         παράβλεψη των αντιδράσεων

·         απόκρυψη της αλήθειας

·         δυσνόητες ερμηνείες

·         ρόλος των γονέων ως προτύπων

·         προσωπικότητα

·         φύση του θανάτου

Χαρακτηριστικές αντιδράσεις των παιδιών 2-5 ετών απέναντι στο θάνατο:

-            Νιώθουν σύγχυση.

-          Συμπεριφέρονται σαν μωρά

-          Νιώθουν αβεβαιότητα

-          Εκφράζουν τον πόνο τους μέσα από το παιχνίδι τους

-          Αντιγράφουν τις συμπεριφορές των ενηλίκων

-          Διακατέχονται από το άγχος του αποχωρισμού

-          Προσκολλώνται στους άλλους

-          Διερευνούν και δοκιμάζουν την πραγματικότητα.

3. Το οικογενειακό περιβάλλον

Το παιδί που θρηνεί έχει ανάγκη:

- Να ενημερωθεί έγκαιρα και αξιόπιστα για την απώλεια και να κατανοήσει τι έχει συμβεί στο αγαπημένο του πρόσωπο.

- Να ενθαρρυνθεί στο να εκφράσει τα συναισθήματά του.

- Να διατηρήσει ζωντανή την ανάμνηση του αγαπημένου του συμμετέχοντας κι εκείνο, στο βαθμό που επιθυμεί, στο οικογενειακό πένθος.

- Να αισθάνεται ότι μπορεί να συνεχίσει τη ζωή του και να επενδύσει σε άλλες σχέσεις.

- Να δέχεται στήριξη από το περιβάλλον.

Κατά τον Herbert (2008: 46), για να συμβιβαστεί το παιδί με την απώλεια πρέπει οι ενήλικες να το βοηθήσουν:

• να αποδεχτεί το γεγονός
• να εκφράσει τα συναισθήματά του
• να δεχτεί ότι τα συναισθήματά του αποτελούν φυσιολογική αντίδραση στην απώλεια
• να ζήσει χωρίς το αγαπημένο του πρόσωπο
• να επιτύχει τους αναπτυξιακούς εκείνους στόχους που θα το οδηγήσουν στην ωριμότητα και την ανεξαρτησία
• να αποσαφηνίσει τις παρανοήσεις και τις εσφαλμένες αντιλήψεις
• να αντιμετωπίσει τις αλλαγές που θα συμβούν μέσα στην οικογένεια.

 

Χρειάζεται ο ενήλικας να έχει υπομονή όσο το παιδί επεξεργάζεται και βιώνει τη θλίψη του. (Κroen, 2008: 87-93).

·         Να μην παραλείψει να το διαβεβαιώσει ότι δεν πειράζει να κλάψει, να νιώσει θλίψη ή στενοχώρια.

·         Να δώσει το παιδί ευκαιρίες να εκφραστεί και να μιλήσει για τα συναισθήματά του, έστω και με τη χρήση παιχνιδιών.

·         Να μην ξεχνά ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι εκ φύσεως εγωκεντρικά. Η πρωταρχική τους ανάγκη είναι να επιβιώσουν και να έχουν κάποιον να τα φροντίζει και να τα αγαπά.

·         Αισθάνονται έντονα το φόβο της εγκατάλειψης, γι’ αυτό πρέπει να τα διαβεβαιώνει ότι θα είναι συνέχεια δίπλα τους.

·         Να μην απομακρύνει προσωρινά το παιδί από το σπίτι γιατί θα νιώσει εγκαταλειμμένο και μπερδεμένο και θα επιδεινωθεί η ήδη έντονη ανησυχία του.

·         Να το συμπεριλάβει όσο γίνεται πιο πολύ στις εκδηλώσεις και τις οικογενειακές δραστηριότητες εκείνων των ημερών.

·         Να το χαϊδεύει, να το αγκαλιάζει, να το καθησυχάζει και να του πει ότι το αγαπά με όλη του την καρδιά.

·         Να το ενθαρρύνει να υποβάλει ερωτήσεις.

·         Αν παρατηρήσει ενδείξεις «μαγικών σκέψεων» (δηλαδή να πιστεύουν ότι οι λέξεις και οι πράξεις τους έχουν τρομερές δυνάμεις), να φροντίσει αμέσως να καθησυχάσει το παιδί και να το διαβεβαιώσει ότι ο θάνατος αυτός δεν είναι καθόλου δικό του φταίξιμο, ότι δεν έχει καμία σχέση μαζί του κι ότι είναι αδύνατο να τον προκάλεσε.

 4. Ο παιδαγωγός

 

Τι πρέπει να κάνει ο/η παιδαγωγός:

1. να είναι διαθέσιμος και να διατηρεί την επαφή με την οικογένεια
2. να είναι καλός ακροατής
3. να τους ενθαρρύνει να μιλούν
4. να εξομαλύνει τα συναισθήματα, να τα αποδέχεται κι αν χρειαστεί να τα εξηγεί
5. να είναι ειλικρινής και ανοιχτός σε ερωτήσεις και να λέει «δεν ξέρω» όταν δε  γνωρίζει την απάντηση
6. να ζητήσει από το παιδί να του υποδείξει τι είδους βοήθεια και υποστήριξη θα ήθελε από εκείνον
7. να ζητήσει από την οικογένεια να του υποδείξουν τι είδους βοήθεια και υποστήριξη θα ήθελαν από εκείνον
8. να μοιραστεί μαζί τους ευχάριστες και δυσάρεστες οικογενειακές αναμνήσεις
9. να διερευνήσει αν είχαν προηγηθεί άλλες περίοδοι πένθους
10. να επιδείξει ευαισθησία σε ειδικές περιστάσεις (όπως γενέθλια)
11. να ενθαρρύνει το γονέα να μεταδώσει στο παιδί το μήνυμα ότι δεν είναι μόνο του.

 

Τι δεν πρέπει να κάνει ο/η παιδαγωγός:

1. να μη λέει στο παιδί ότι δεν πρέπει να λυπάται
2. να μην του υποδεικνύει πως πρέπει να νιώθει
3. να μην λέει ότι ξέρει πως αισθάνεται, γιατί δεν το γνωρίζει πραγματικά (απλώς υποθέτει και φαντάζεται, ακόμα κι αν αυτός έχει περάσει περίοδο πένθους)
4. να μη λέει «θα πρέπει να αισθάνεσαι καλύτερα τώρα»
5. να μη λέει στο παιδί ότι «τουλάχιστον έχει ακόμη τον άλλο γονέα»
6. να μην απορρίπτει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του παιδιού
7. να μην ενθαρρύνει τους γονείς να κρύβουν το θρήνο τους αλλά αντίθετα να τους λέει ότι «δεν είναι κακό να κλαίνε μπροστά στο παιδί»
8. να μη λέει στο παιδί ότι «ο γονιός σου κοιμήθηκε και δεν ξύπνησε»
9. να μην αμελήσει να έρθει σε επαφή με κάποιον ειδικό για να ενημερωθεί περεταίρω για την κατάσταση.

Το βιβλίο που με βοήθησε με το παιδί μου

ΑΝΤΙΟ ΠΟΝΤΙΚΟΥΛΗ, Robie H. Harris

 

        Το παραμύθι αναφέρεται στο θάνατο του αγαπημένου ποντικούλη του μικρού αγοριού. Ο μπαμπάς  λέει με ειλικρίνεια στο αγόρι ότι ο ποντικούλης πέθανε κι αμέσως τον αγκαλιάζει. Το αγόρι περνάει το στάδιο της άρνησης: «Ο ποντικούλης απλά κοιμάται. Δεν πέθανε! Είναι ζωντανός». Ο μπαμπάς με ηρεμία και σταθερότητα συνεχίζει και μοιράζεται το προσωπικό του συναίσθημα με το γιο του: «Λυπάμαι πολύ για τον ποντικούλη». Το αγόρι περνά στο επόμενο στάδιο του θυμού: «Του έχω θυμώσει γιατί πέθανε!» Κι αφού έκλαψε παραδέχτηκε το τρίτο στάδιο, τη λύπη. Ο πατέρας σταθερά παρηγορεί το παιδί του με στοργή κι αγκαλιά. Το παιδί αγγίζει το ζώο και το τυλίγει με την αγαπημένη του μπλούζα. Παίρνει θέση και άποψη λέγοντας: «Δε μου αρέσει να είναι πεθαμένος ο ποντικούλης». Κατόπιν ψάχνουν να βρουν την αιτία του θανάτου καταλήγοντας πως από ό,τι και να πέθανε: «έζησε μια καλή ζωή».

              Ξεκινά η προετοιμασία της κηδείας με την ξύλινη πλάκα που χαράζει ο μπαμπάς. Στη συνέχεια το αγόρι δέχεται τη συμπαράσταση και της μητέρας του με τον ίδιο τρόπο. Του δίνει ένα κουτί για φέρετρο: «Έτσι θα είναι ασφαλής». Έπειτα προστίθενται προσωπικά αντικείμενα. Με όλη αυτή την προετοιμασία το παιδί φαίνεται να περνά γρήγορα τα στάδια: «Βαρέθηκα όλη αυτή την ιστορία με το θάνατο! Να θάψουμε τον ποντικούλη τώρα!». Έτσι και γίνεται. Το αγόρι κλαίει στην κηδεία και αποχαιρετά τον φίλο του: «Αντίο Ποντικούλη». Το παιδί αν και λυπημένο αρχίζει να αποδέχεται την κατάσταση.

              Πρόκειται για ένα από τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφορούν για την προσχολική ηλικία. Μιλά με ειλικρίνεια, παρουσιάζει τρυφερά όλα τα στάδια, δείχνει το παιδί να μη φοβάται να εκφράζει τα όποια συναισθήματά του για τον αποθανόντα και με τη στήριξη των γονιών του ωριμάζει σταδιακά μέσα από το βίωμά του. Η γλώσσα που χρησιμοποιείται στο κείμενο είναι απλή αλλά άμεση. Ό,τι ακριβώς έχει ανάγκη ένα παιδί προσχολικής ηλικίας σε μια τέτοια στιγμή. Θυμίζει και τις ελληνικές παραδόσεις με την κηδεία αλλά και με το φαγητό που βάζει για κατευόδιο μέσα στο κουτί (θυμίζουμε το δικό μας κρασί, λάδι και στάρι την ώρα της ταφής). Το παιδί φαίνεται να νιώθει ανακουφισμένο στο τέλος και μοιράζει τη μοναξιά του με τους γονείς του. Το παραμύθι δίνει πληροφορίες όχι για το τι συμβαίνει στον αποθανόντα αλλά για το τι κάνουν οι ζώντες για να τον τιμήσουν αλλά και για να νιώσουν εκείνοι καλύτερα. Κι όλα αυτά παρουσιάζονται με όμορφες ξεκάθαρες και πολύχρωμες εικόνες, απλές και άμεσες όπως ακριβώς και η γλώσσα του κειμένου. Πολύ προσοχή έχει δοθεί και στον τρόπο εικονογράφησης των διάφορων συναισθηματικών εκφράσεων των ηρώων της ιστορίας.

 

ΠΑΙΔΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Atkinson, M., (2003). Γιατί δεν είμαι πάντα χαρούμενος;, (απόδ. Κοκκίνου, Β.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
2. Cain, J., (2009). Αυτό που νιώθω, (μετφρ. Παπαθεοδούλου, Α., Κύρδη, Π.). Αθήνα: Παπαδόπουλος.
3. Εξυπερύ, Α. Σ., (1998). Ο μικρός πρίγκιπας, (μετφρ. Καρακώστα, Μ.). Αθήνα: Πατάκης.
4. Ζορμπά-Ραμμοπούλου, Β., (2003). Ο παππούς του Ρόκο. Αθήνα: Μικρή Μίλητος.
5. Harris, R.H., (2003). Αντίο Ποντικούλη, (μετφρ. Δημητρά, Α.). Αθήνα: Νίκας.
6. Λαμπέ, Μ., Πυές, Μ., (2002). Η ζωή και ο θάνατος. Αγγελοπούλου, Β. (ελλ. Απόδ.). Αθήνα: Άγκυρα.
7. Λάουμπε, Ζ., Μπλαζεγιοφσκι, Μ., (2000). Ο παππούς πετάει, (μετφρ. Στρώνη, Χ .). Αθήνα: Κάστωρ.
8. Λοΐζου, Μ., (2008). Ο αθάνατος γαϊδαράκος, Γ’ έκδοση. Αθήνα: Πατάκης.
9. Μορόνι, Τ., (2008). Λύπη, (μετφρ. Ρώσση-Ζαΐρη, Ρ.). Αθήνα: Μεταίχμιο.
10. Μουλάκη, Ε., (2004). Η παλέτα των συναισθημάτων. Αθήνα: Κέδρος.
11. Μπρενιφιέ, Ο., (2005). Η Ζωή! Τι είναι;, (μετφρ. Μανιά, Χ.). Αθήνα: Καστανιώτης
12. Μπουσκάλια, Λ., (1991). Η πτώση του φύλλου που το έλεγαν Φρέντυ, (αποδ. Γραμμένος, Μ.). Αθήνα: Γλάρος.
13. Νευροκοπλή, Β., (2007). Αν τ’ αγαπάς ξανάρχονται. Αθήνα: Λιβάνης.
14. Pittar, G., (2004). Η Μίλι, η Μόλι και οι σπόροι του Τζίμι, (απόδ. Ζούπα, Σ., Τασοπούλου, Α.). Αθήνα: Σαββάλας.
15. Ρομέιν, Τ., (2004). Τι στην ευχή να κάνεις αν χάσεις κάποιον που αγαπάς;, (Φέρρο, Σ.). Αθήνα: Κέδρος
16. Smith, I., (2005). Πώς μεγαλώνει ένα φυτό; Από τον ηλιόσπορο στο ηλιοτρόπιο, (μετφρ. Μαρκοζάνε, Ε.). Αθήνα: Σαββάλας.

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΑ ΑΡΘΡΑ ΚΑΙ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

1.      Koocher, G., Ph.D., ABPP, (18-10-2009), Θάνατος. Συζητάμε με τα παιδιά, http://www.helpguide.org/mental/helping_grieving.htm.

2.      Ντόλατζα, Ε., (18-10-2009), 2008 Μάρτιος, Λογοτεχνικές απεικονίσεις του θανάτου σε βιβλία για παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας,  Ηλεκτρονικό Περ. Κείμενα, Τεύχος 7, ISSN: 1790-1782, http://keimena.ece.uth.gr.

3.      http://kspope.com/therapistas/death.php.

4.      http://www.merimna.org.gr.